सर्वेक्षण प्रयोजनको लागि परिवारमूली भन्नाले परिवारमा परिआएका दैनिक कामकाज, खर्च र व्यवहार चलाउन व्यवस्था मिलाउने अर्थात घरको कामकाजमा मूख्य जिम्मेवारी लिई चाँजोपाँजो मिलाउने परिवारको सदस्य । परिवारमूली हुन (क) सामान्यतया परिवारमा उपस्थित रहने÷अक्सर बसोवास गर्ने, कम्तिमा १० वर्ष पुगेको परिवारको महिला वा पुरुष कुनै एक सदस्य हुन सक्ने र (ख) परिवारमा परिआएका दैनिक कामकाज, खर्च र व्यवहार चलाउन व्यवस्था मिलाउने अर्थात घरको कामकाजमा चाँजोपाँजो मिलाउने मुख्य व्यक्ति हुनु पर्दछ । तर,परिवारमूली हुन परिवारको सवैभन्दा बुढापाका, जेठो वा जेठीलाई वा परिवारका सदस्यले आदर गर्ने व्यक्ति वा पुरूष नै हुनुपर्छ भन्ने छैन ।

कुनै व्यक्ति धेरैजसो बस्ने स्थानलाई अक्सर बसोबास गरेको ठाँउ भनिन्छ । परिवारमा रहेका सदस्यहरुको गणना अक्सर (प्रायः) बसोबास गरेको हो होइन भन्ने आधारवाट गरिन्छ । परिवारमा छ महिना वा सो भन्दा बढी समयदेखी बसिरहेको वा लामो समयसम्म बस्ने मनसाय भएको वा कानूनी व्यबहारिक रुपमा परिवारवाट अलग नबसेको र नियमित रुपमा परिवारमा आवतजावत गर्ने व्यक्तिलाई अक्सर बसोबास गरेको मान्नुपर्दछ । यस गरिब घरपरिवार पहिचान र परिचयपत्र वितरण कार्यक्रममा प्रयोग गरिएको अक्सर बसोबासको परिभाषा राष्ट्रिय जनगणना २०६८ मा प्रयोग गरेको भन्दा पनि केही फरक हुन पनि सक्दछ । यसो हुनुको कारण, यो कार्यक्रमको मुख्य उद्देश्य व्यक्तिहरुको गणना मात्र नभई परिवारको समृद्धीको स्तरको लेखाजोखा गर्ने भएको हुँदा हो । एक वर्ष भित्रमा अक्सर बसोबास गरेको ठाउँको आधारमा परिवारको सदस्य हो होइन छुट्याउनु पर्दछ । अक्सर बसोबास गरेको ठाँउ एकिन हुन नसकेमा एक वर्षमा छ महिना वा सो भन्दा बढी समय बसोबास गरेको ठाँउलाई अक्सर बसोबास गरेको ठाँउ मान्नुपर्दछ । परिवारमा छ महिनाभन्दा कम बसोबास गरेको भए पनि निम्न अवस्थाका व्यक्तिलाई परिवारको सदस्य मानिन्छः छ महिना भन्दा कम उमेरको बच्चा, छ महिना भित्र विवाह भएर आएको दुलाह वा दुलही, परिवारमा आएर बस्न गर्न थालेको छ महिनाभन्दा कम भए पनि कुनै व्यक्तिले अब त्यहि परिवारमा स्थायी रुपमा बस्ने उद्देश्य राखेको भए त्यस्तो व्यक्तिलाई परिवारको सदस्य मानिन्छ । परिवारमा आएर बस्न थालेको छ महिनाभन्दा कम भए पनि कुनै व्यक्तिले अब त्यहि परिवारमा स्थायी रुपमा बस्ने उद्देश्य राखेको भए त्यस्तो व्यक्तिलाई परिवारको सदस्य मानिन्छ । विगत १२ महिना भित्रमा कुनै व्यक्ति छ महिना भन्दा बढी समय परिवारसँग बसेको तर गणना गर्न गएको समयमा उक्त व्यक्ति स्थायी रुपमा नै बाहिर गएको (परिवारवाट छुट्एिको वा अलग्गै बस्न गएको आदि) भए त्यस्तो व्यक्तिलाई परिवारको सदस्य मान्नु हुँदैन । नोटः अक्सर बसोबास सम्बन्धी थप विवरण पारिवारिक विवरण संकलन अन्तर्गत उल्लेखित गरिएको छ ।

परिवारवाट कानूनी अथवा व्यवहारिक रुपमा अलग भई बेग्लै बसेका व्यक्तिहरु । यस्ता व्यक्तिहरु एक्लै वा घरजम गरी आफ्नै अलग परिवार सहित मूल परिवारसंग आश्रित नभई बसेका हुन्छन । परिवारमा घरायसी कामदार, गोठाला, नोकर चाकरको रुपमा बसेका तर आफ्नो छुट्टै भान्सा प्रयोग गर्ने व्यक्तिहरु । परिवारमा घरायसी कामदार, गोठाला, नोकर चाकरको रुपमा बसेका तर सो परिवार छोडेर जाने निश्चित भएका व्यक्तिहरु ।

एकासगोलमा बसोबास गर्ने तथा सगोलको आम्दानी खर्चमा चल्ने वा एउटै भान्सामा खानपान गरी एकै ठाँउमा बस्ने एक वा एकभन्दा बढी व्यक्तिहरुको समुहको नेपाली नागरिकका परिवार सम्झनु पर्दछ । परिवार सदस्यमा पर्ने व्यक्तिहरुः परिवारमा अक्सर बसोबास गर्ने तथा एउटै भान्सामा खानपिन गरी एकै ठाँउमा बस्ने व्यक्तिहरु परिवारमा घरायसी कामदार, गोठाला, नोकर चाकरको रुपमा बसी एउटै भान्सा प्रयोग गर्ने, नाता पर्ने वा नपर्ने, पैसा तिर्नु पर्ने वा नपर्ने गरि बसेका, सो परिवार छोडेर वाहिर जाने निश्चित नभएका व्यक्तिहरु छोटो समयको लागी घुम्न गएका, औषधी उपचारमा गएका, तीर्थ गएका, नातेदारसंग भेटघाटको लागी गएका वा कामको लागी बाहिर गएका व्यक्तिहरु काम, पढाई वा अन्य कारणले घरबाहिर बसेका तर नियमित रुपमा घरमा आवतजावत गर्ने र परिवारको रेखदेख तथा घरयासी निणर्यहरुमा सहभागी हुने व्यक्तिहरु

गरिब भन्नाले नेपाल सरकारको निश्चित मापदण्ड अनुसार समय समयमा तोकेको राष्ट्रिय वा क्षेत्रगत गरिबीको रेखामुनी रहेको, शिक्षा स्वास्थ्य जस्ता मानव विकासका सूचकहरुको आधारमा पिछडिएको र निश्चित लिङ्गगत तथा सामाजिक समुहका आधारमा राष्ट्रिय विकास प्रक्रियामा समावेश हुन नसकेको व्यक्ति वा समुहलाई सम्झनु पर्दछ । गरिब भन्नाले गरिब घरपरिवार पहिचान तथा परिचयपत्र बितरण निर्देशिका,२०७५ को अनूसुची –१ बमोजिमका सुचकका आधारमा पहिचान गरिएको व्यक्ति वा परिवारलाई सम्झनु पर्दछ । गरिब परिवार पहिचानका सुचकहरुः १.जनसांख्यिक तथा मानवीय अवस्थाः परिवारको आकार, परिवारको शैक्षिक अवस्था, परिवारमा निजी स्कुलमा अध्ययनरत बालबालिका,पारिवारिक औसत आयु, २.परिवारका सदस्यको रोजगारीको अवस्थाः आम्दानीको स्रोत, परिवारमा आश्रित व्यक्तिहरुको संख्या, ३.बसोबास(घर) को भौतिक अवस्थाः घरको स्वामित्व, घरको छाना, घरको जगको प्रकार, घरमा भएको कोठा संख्या ४.घरायसी सुविधाः पिउने पानीको उपलब्धता, शौचालयको सुविधा र प्रकार, खाना पकाउने इन्धन, बत्तीको स्रोत ५. घरयासी सम्पत्तिः गाडी, इन्टरनेट जडान, केवल टेलिभिजन, टेलिफोन रेफ्रिजेरेटर, पशुचौपाया र चराचुरुङ्गीको संख्या आदी ६. भौगोलिक क्षेत्र तथा क्षेत्रगत गरिबीको अवस्थाः भौगोलिक क्षेत्रगत अवस्था (हिमाल, पहाड, तराई) ७.जातजातिगत गरिबीको अवस्थाः सीमान्तकृत जातजातिगत समूह, ८. जग्गा जमिनको अवस्था र यसको अनुमानित मुल्य, ९. परिवारको आम्दानीः माथि उल्लेखित चरहरुलाई आधार मानेर परिवारको समग्र अनुमानित आम्दानीको प्रक्षेपण गर्ने